فروشگاه اینترنتی فایل ها این وبلاگ در زمینه فروش انواع مختلف فایل های آموزشی تحصیلی و دانشگاهی فعالیت می نماید

بررسی و مقايسه ي شروح مثنوی مولوی بر ابيات بحث بر انگيز دفتر اول (با تکيه بر شروح انقروی، نيکلسون، گولپينارلی، فروزان فر، استعلامی و زمانی.)

فهرست مطالب

عنوان صفحه

چکيده......................................... 1

 

فصل اول: کليات

1-1- مقدمه ................................... 3

1-2- هدف تحقيق................................ 5

1-3- پيشينه ي تحقيق........................... 5

1-4- روش تحقيق................................ 6

 

فصل دوم: زندگي نامه ي مولانا

2-1- نام، تخلص................................ 8

2-2- ولادت و زادگاه مولانا...................... 8

2-3- قديمي ترين منبع نام مولانا................ 9

2-4- نسب و خاندان مولانا....................... 9

2-5- هجرت يا فرار از بلخ...................... 9

2-6-آثار مولانا ............................... 10

2-7- وفات و مدفن مولانا........................ 11

 

فصل سوم: سيري اجمالي در شرح نويسي و شرح حال شارحان مثنوي

3-1- اولين شارحان مثنوي....................... 14

3-2- قديمي ترين شارح مثنوي.................... 15

3-3- شروح مثنوي از آغاز....................... 16

3-3-1- شرح هاي قرن نهم........................ 16

3-3-2- شرح هاي قرن دهم تا سيزدهم.............. 16

3-4- شرح حال شارحان........................... 17

3-4-1- اسماعيل آنقروي......................... 17

3-4-2- رينولد نيکلسون ........................ 19

3-4-2- 1- آثار نيکلسون........................ 20

3-4-2-2- بررسي ويژگي ها و نقد و تحليل شرح نيکلسون 23

3-4-3- بديع الزمان فروزانفر................... 24

3-4-3-1- بررسي شرح فروزانفر................... 25

3-4-4- عبدالباقي گولپينارلي.................. 26

3-4-5- محمد استعلامي........................... 29

3-4-6- کريم زماني............................. 30

 

فصل چهارم: مقايسه ي شروح بر ابيات بحث بر انگيز

1-بشنو اين ني چون حکايت مي کند................ 33

2- کز نيستان تا مرا ببريده اند................ 37

3- سينه خواهم شرحه شرحه از فراق............... 39

4- هر کسي کو دور ماند از اصل خويش............. 41

5- من به هر جمعيّتي نالان شدم................... 43

6- هر کسي از ظن خود شد يار من................. 45

7- سرّ من از ناله ي من دور نيست................ 48

8- تن زجان و جان زتن مستور نيست............... 50

9- آتش است اين بانگ ناي و نيست باد............ 52

10- آتش عشق است کاندر ني فتاد................. 54

11- ني، حريف هر که از ياري بريد............... 56

12- همچو ني، زهري و ترياقي که ديد؟............ 59

13- ني، حديث راه پرخون مي کند................. 60

14- محرم اين هوش جز بيهوش نيست ............... 62

15- در غم ما، روزها بيگاه شد ................. 64

16- روزها گر رفت، گو: رو باک نيست............. 66

17- هر که جز ماهي ز آبش سير شد................ 68

18- در نيابد حال پخته هيچ خام................. 70

19- اي دواي نخوت و ناموس ما................... 71

20- با لب دمساز خود گر جفتمي.................. 73

21- من چگونه هوش دارم پيش وپس................. 75

22- آينه ات داني چرا غماز نيست................ 77

23- اتفاقاً شاه روزي شد سوار................... 79

24- مي رسيد از دور مانند هلال.................. 80

25- نيست وش باشد خيال اندر روان............... 80

26- آن خيالاتي که دام اولياست.................. 83

27- از خدا جوييم توفيق ادب.................... 85

28- گرچه تفسير زبان روشن گر است............... 88

29- از وي ار سايه نشاني مي دهد................ 90

30- سايه خود آرد تو را همچون سمر.............. 90

31- خود غريبي در جهان چون شمس نيست............ 92

32- اين نفس جان در تنم بر تافته ست............ 94

33- عشق هايي کز پي رنگي بود................... 95

34- کاش کان هم ننگ بودي يکسري................. 97

35- وهم موسي با همه نور و هنر................. 99

36- آن گل سرخ است، تو خونش مخوان.............. 101

37- حرف ظرف آمد درو معني چو آب................ 102

38- بحر تلخ و بحر شيرين در جهان............... 104

39- گه چنين بنمايد و گه ضد اين................ 107

40- بس ستاره‌ي آتش از آهن جهيد ................ 109

41- رفته در صحراي بي چون، جانشان.............. 111

42- کَيفَ مدَّ الظلُّ نقش اولياست................... 112

43- بس دل چون کوه را انگيخت او................ 114

44- از سبب سوزيش من سوداييم................... 116

45- ما عدم هاييم و هستي هاي ما................ 118

46- باد ما و بود ما از داد تست................ 120

47- لذت هستي نمودي نيست را.................... 122

48- اين نه جبر، اين معني جبّاري است............ 123

49- زاري ما شد دليل اضطرار.................... 127

50- ور توگويي غافل است از جبر او.............. 127

51- هست اين را خوش جواب ار بشنوي.............. 127

52- آن زمان که مي شوي بيمار تو................ 127

53- مي نمايد بر تو زشتي گنه................... 127

54- انبيا در کار دنيا جبري اند................ 131

55- او نمايد هم به دل ها خويش را.............. 132

56- نيکوان را هست ميراث از خوش آب ............ 133

57- اختران اند از وراي اختران................. 136

58- دامهاشان مرغ گردوني گرفت.................. 138

59- جان زپيدايي و نزديکي است گم............... 140

60- از شراب قهر، چون مستي دهي................. 142

61- لفظ جبرم، عشق را بي صبر کرد............... 144

62- اين، معيت با حق است و جبر نيست............ 146

63- ور به خواب آييم، مستان وييم............... 148

64- اين چه بلبل؟ اين نهنگ آتشي است............ 150

65-عاشق کلّ است و خود کلّ است او................ 151

66- فعل را در غيب، اثرها زادني است............ 154

67- اوليا را هست قدرت از اله.................. 156

68- بسته درهاي مواليد از سبب.................. 158

69- آن دمي کز آدمش کردم نهان.................. 160

70- آن دمي را که نگفتم با خليل................ 160

71- آن دمي کز وي مسيحا دم نزد................. 160

72- آنکه او شاه است، او بي کار نيست........... 163

73- چون به طوفي، خود به طوفي مرتدي............ 165

74- بهر اين مؤمن همي گويد زبيم................ 167

75- گفت پيغمبر که: زن بر عاقلان................ 169

76- پرتو حقّ است آن، معشوق نيست................ 171

77- موسي و فرعون معني را رهي.................. 173

78- زان تعلق کرد با جسمي اله.................. 175

79- تنگتر آمد خيالات از عدم.................... 176

80- گفت المعني هو اللّه شيخ دين................... 178

81- واگشايم هفت سوراخ نفاق.................... 180

82- مدّتي معکوس باشد کارها..................... 182

83- تا که بس سلطان و عالب همّتي................ 182

84- زاجنحه ي نور ثلاث أو رباع.................. 184

85- اين سخن پايان ندارد، زيد کو؟.............. 186

86- زيد را اکنون نيابي، کو گريخت.............. 186

87- حمله آرند از عدم، سوي وجود................ 187

88- سر چه مي پيچي؟ کني ناديده اي.............. 188

89- در عدم، افشرده بودي پاي خويش.............. 188

90- خلق را دو ديده در خاک و ممات.............. 189

91- جهد کن تا صد گمان گردد نود................ 189

92- در مروّت ابر موسي اي به تيه ............... 192

93- سال ها گر ظن دود با پاي خويش ............. 193

94- چون جنين را نوبت تدبير رو................. 193

95- سال‌ها گر ظن دود با پاي خويش .............. 195

96- باز باش اي باب رحمت تا ابد................ 195

97- مر جفا گر را چنين ها ميدهم................ 198

98- مرگ بي مرگي بود ما را حلال................. 200

99-آن که او تن را بدين سان پي کند............. 202

100- اي دريغا لقمه يي دو خورده شد............. 204

 

فصل پنجم: نتيجه گيري و پيشنهادها

نتيجه‌گيري و پيشنهادها ........................ 206

فهرست منابع................................... 209

چکيده ي انگليسي............................... 212

 

 

 

 

 

چکيده:

 

مولانا جلال­الدين محمد بلخي معروف به ملّاي روم و مولوي رومي، در ششم ربيع الاوّل سال604 هجري قمري در بلخ به دنيا آمد و در سال 672 ه.ق در قونيه وفات يافت. مولوي يکي از بزرگان نام­آور در عرصه­ي تصوّف اسلامي قرون ميانه است. کتاب نام­آور وي، مثنوي، از امّهات آثار عرفاني در ادبيات فارسي و بل ادبيات جهان است که از ابتدا توجّه بسياري را به خود جلب کرد و شروح گونه­گوني بر آن نگاشته شد.

در اين پژوهش ، ابتدا مختصري از زندگي­نامه­ي مولانا و سپس بحثي کوتاه در مورد سير شرح نويسي و شرح حال شارحان مذکور به­دست داده شده و سپس به بررسي ابيات مهم و بحث­بر­انگيز دفتر اول مثنوي پرداخته شده است.

مي توان گفت بهره­گيري شارحان از مثنوي و ديگر آثار مولانا در شرح ابيات مثنوي،که معيار اصلي نگارنده در بررسي مثنوي و شروح آن است،يکسان و در يک سطح نيست. اين رساله مي­کوشد با تکيه بر ابيات مشابه مثنوي، برخي نکات مغفول در بررسي و شرح اين کتاب بزرگ را متذکر شود.

 

واژه هاي کليدي: مولوي، مثنوي، دفتر اول، شرح و بررسي.

 فصل اول:

کليات

 

1-کليات

 1-1-مقدمه:

از آن زمان که حضرت مولانا ناله‌ي ني بريده شده از نيستان را به وسيله‌ي حسام الدين بر روي صفحه‌ي سفيد بي روح کاغذ شرحه شرحه بيان کرد تا به ‌اين زمان که در هر کجا و هر لحظه‌اي تشنگان علم و ادب همچون بلبلي هر نفس آن ابيات را چه چه مي‌زنند سال‌هاي زيادي مي‌گذرد اما همچنان تشنگي درک و فهم اين چشمه‌ي خروشان نامحدود در اکثر خلايق(چه ادب دوستان و چه مردم عادي) باقي مانده است.

« مثنوي که مولوي، « معراج جان» ، و« نردبان آسمان» و صيقل ارواحش خوانده بود و ديگران آن را « تالي کتاب آسماني، و قرآن زبان پهلوي، و عصاره‌ي معارف بشري» و بيان « للايات البينات و تبيان للسنن النبويات » (سبزواري، بي تا: 9) دانسته‌اند « همچنان از نور ماه بر گذشته است و بي هراس و اعتنا به بانگ سگان و زوزه‌ي ددان، ظلال ظلام را دريده و شبروان را به سوي چشمه‌ي مشرق اشراق و معنويت رهنمون ساخته است.» ( شجري، 1386: 14)

درک اشعار مولانا ، به دليل سر درگمي‌در فهم و درستي ابيات مشکل و بحث برانگيز شروح مختلف مثنوي، که هر کدام به نوعي درستي نظر و ايده‌ي خود را بر ديگري ارجح مي‌دانند نگارنده را بر آن داشت تا در راستاي انجام پايان نامه‌ي دوره‌ي کارشناسي ارشد خويش، به بررسي و مقايسه‌ي شروح مثنوي مولوي بر ابيات بحث برانگيز دفتر اول ( با تکيه بر شروح انقروي، نيکلسون، گولپينارلي، فروزانفر، استعلامي‌و زماني) از بين بي نهايت شرح هاي اين کتاب بپردازد.

اين بررسي ابتدا به صورت مطالعه‌ي کلي و مستمر صورت گرفت. طي اين مطالعه ابيات مشکل و قابل بحث شارحان را از بين ابيات ديگر مجزا کرده ؛ و سپس نظريه‌هاي کلي هر شارح را بيان کرده و در نهايت، نظر‌ي اجمالي در خصوص بهتر بودن هرکدام از شروح، با ذکردلايلي از خود مثنوي و ديگر شاعران داده شده است. در اين قسمت، کليه ي ابيات ني نامه، به دليل اينکه شالوده‌ي مثنوي بوده، هرچند که چند بيتي از آن آسان و بدون بحث بوده اند؛ ذکر شده است. و انتخاب اين ابيات بر اساس گفته يکريم زماني و ديگر شارحاني همچون انقروي و فروزانفر بوده که در کتاب خود، ابيات مشکل و بحث برانگيز را ذکر کرده اند. مراد از بحث برانگيز بودن در جنبه- هاي تأويلي ابيات نيست(چه از اين لحاظ قاطبه ي ابيات مثنوي بحث برانگيزند.) بلکه مراد، بحث برانگيزي از جهت معناي اوليه و نهايتاً تفسيري کلام است.

با توجه به اينکه انتخاب نسخه‌ي صحيح و معتبر مثنوي در صحت شرح و دوري از اشکالات و انحرافاتي که بعضاً شارحان بدان گرفتار شده‌اند بسيار مؤثر است، و نسخه‌ي قونيه تنها پنج سال از درگذشت مولانا(672) و در حضور حسام الدين چلبي و سلطان ولد تصحيح و کتابت شده است، از نظر بسياري از محققان و مصححان امروزي، صحيح ترين و معتبرترين نسخه به حساب مي‌آيد. بنابراين شماره گذاري ابيات بر طبق اين نسخه صورت گرفته است. و نکته‌ي ديگر اين که در بررسي ابيات از بيت 3014 به بعد به دليل فوت فروزانفر و شرح نشدن ابيات،از شرح شهيدي که شرح ادامه‌ي ابيات را انجام داده- هرچند که از لحاظ شيوه‌ي شرح ابيات با فروزانفر متفاوت عمل کرده است استفاده شده است.

به طور کلي مطالب اين رساله در 4 فصل تدوين و گردآوري گرديده است:

فصل اول: کليات. ( فصل حاضر)، اين فصل شامل مقدمه، روش تحقيق و پيشينه‌ي تحقيق و هدف تحقيق است.

فصل دوم: زندگي نامه‌ي مولانا. در اين فصل همانند ديگر مولانا شناسان به بررسي نام، تخلص، نسب، خاندان و قديمي‌ترين منبع نام مولانا و.... پرداخته شده است.

فصل سوم: سيري اجمالي در شرح نويسي و شرح حال شارحان. در اين فصل ابتدا به بررسي شرح‌هاي مثنوي از آغاز تاکنون پرداخته شده و سپس ‌اندکي از شرح حال شارحان مورد بحث در اين تحقيق بيان شده است.

فصل چهارم: بررسي ابيات بحث برانگيز دفتر اول مثنوي. در اين بخش که حجم اصلي و کلي تحقيق را شامل مي‌شود؛ به تحليل مقايسه اي بر روي ابيات بحث برانگيز پرداخته شده است.